Armia szwedzka w bitwie pod Tczewem – 7 i 8 sierpnia 1627 roku

[Wypadłoby uczcić rocznicę bitwy, odkurzyłem więc coś co kiedyś napisałem - oczywiście w dużej mierze dzięki materiałom uzyskanym od Daniela Staberga - as always I owe You big one Daniel!]

Duża ilość szwedzkich materiałów źródłowych które przetrwały do naszych czasów (czy to w oryginale czy to w sporządzonych w XIX wieku kopiach) pozwala nam na stworzenie bardzo dokładnego[1] obrazu armii Gustawa II Adolfa. Oficerowie szwedzkiego Sztabu Generalnego (Generalstaben) w swojej pracy Sveriges Krig 1611-1632[2] właśnie w oparciu o owe źródła sporządzili niezwykle interesujący opis starcia, możemy się także posiłkować pracą Juliusa Mankella[3] gdzie znajdujemy stany szwedzkiej armii polowej na początku sierpnia.

Niniejsze zestawienie nie ma na celu ukazania bitwy ze szwedzkiego punktu widzenia. Miast tego chciałbym podjąć się próby opisania struktury i liczebności armii szwedzkiej w toku bitwy. W tym celu podzieliłem tekst na kilka części:

- opis armii polowej w obozie pod Tczewem na początku sierpnia 1627 roku

- garnizon Głowy Gdańskiej, z którego wyodrębniono grupę płk. Banera

- szyk i liczebność oddziałów które walczyły z oddziałami koronnymi pierwszego dnia bitwy

- informacje na temat szyku szwedzkiego w drugim dniu bitwy

Zakładam, że czytający niniejsze zestawienie mają pewną wiedzę na temat armii szwedzkiej owej doby, stąd pominąłem opisy wyposażenia czy organizacji na szczeblu kompanii czy regimentu. Oczywiście jeżeli wśród Czytelników znajdą się i tacy, którzy chcieliby poszerzyć swoją wiedzę o takie informacje, mogę rozszerzyć poniższy tekst to dodatkowe dane.

Armia polowa w obozie pod Tczewem – początek sierpnia 1627 roku

Gustawa II Adolfa zgromadził następujące oddziały do spodziewanej bitwy z wojskami koronnymi:

1. Piechota (niestety znamy tylko ilość żołnierzy zdatnych do służby):

- kompania drabantów królewskich – 158 żołnierzy

- Hovregementet[4]/Gularegementet[5] - płk. hr. Frans Bernhard von Thurn – 7 kompanii[6] – 1174 żołnierzy

- Blå regementet (Niebieski regiment najemny) – płk. Hans von der Noth – 8 kompanii – 1121 żołnierzy

- Gronaregementet (Zielony regiment najemny) – płk. Hans Kaspar von Klitzing – 8 kompanii – 1143 żołnierzy

- szwedzki regiment pułkownika Patricka Ruthvena (prowincja Småland) – 8 kompanii – 894 żołnierzy

- szwedzki regiment pułkownika Thomasa Muschampa (prowincja Småland) – 8 kompanii – 755 żołnierzy

- szwedzki regiment pułkownika Nilsa Ribbinga (prowincja Västergötland) – 8 kompanii – 996 żołnierzy

- szwedzki skwadron podpułkownika Fritza Petrovitza (prowincja Norrland) – 4 kompanie – 290 żołnierzy (tylko muszkieterowie)

- szwedzki skwadron podpułkownika Axela Duwalla (prowincja Uppland) – 4 kompanie – 430[7] żołnierzy (tylko muszkieterowie)

Razem piechota w armii królewskiej miała liczyć 6 914 zdatnych do służby oficerów i żołnierzy piechoty.

2. Kawaleria (podaję tylko dane ogólne, jako że wszystkie kompanie będą dokładniej wymienione i opisane w kolejnej części zestawienia).

Gustawa II Adolf miał do dyspozycji 41 kompanii jazdy:

- 14 z nich to oddziały värvade (najemne) – 10 to kompanie kirasjerów, pozostałe zaś to arkebuzerzy[8]. Jazda värvade liczyła 1371 zdatnych do służby i 320 chorych/rannych żołnierzy.

- 23 kompanie szwedzkich lätta ryttare – 2356 zdatnych do służby i 443 chorych/rannych/pozbawionych koni żołnierzy

- 4 kompanie fińskich lätta ryttare – 395 zdatnych do służby i 112 chorych/rannych/pozbawionych koni żołnierzy

Razem szwedzka kawaleria miała 4122 zdatnych i 875 niezdatnych do służby żołnierzy. Co ciekawe, podsumowanie w liście opublikowanej przez Mankella jest błędne, podając sumę 4114 zdatnych i 879 niezdatnych do służby żołnierzy.

3. Dragonia

Ta formacja była reprezentowana zaledwie przez jedną (sic!) kompanię, dowodzoną przez Eustaciusa Carnissini, a liczącą 47 zdatnych do służby żołnierzy.

4. Artyleria

Niestety brak dokładnych informacji o parku artyleryjskim armii polowej w sierpniu. Najbliższa dostępna lista pochodzi z czerwca 1627 roku, wymieniając 52 działa i moździerze rozdzielone pomiędzy obóz polowy pod Tczewem, Elbląg i Malbork.

5. Garnizon Tczewa

-       szwedzki regiment piechoty Larsa Kagge (prowincja  Jönköping) – 8 kompanii

-       wzmocniony skwadron szwedzkiego regimentu piechoty Jacoba Seatona (prowincja Uppland) – 4 kompanie

razem garnizon liczył 1658 żołnierzy

Garnizon Głowy Gdańskiej na początku sierpnia 1627 roku

Bardzo silne zgrupowanie, złożone z sześciu regimentów piechoty, obsadzało Głowę Gdańską. W skład garnizonu wchodziły (liczba zdatnych/niezdatnych żołnierzy):

- Rödaregementet (Czerwony regiment najemny) – płk. Ernreiter von Hofreit – 8 kompanii  - 967/-[9]

- szwedzki regiment płk. Johana Banera (prowincja Östergötland) – 8 kompanii – 832/112

- szwedzki regiment płk. Alexandra Leslie (prowincje Närke-Värmland) – 12 kompanii – 1284/299

- szwedzki regiment płk. Bengta Bagge (prowincja Västmanland) – 8 kompanii – 628/103

- szwedzki  regiment płk. Ryningena[10] (prowincja Södermanland) - 8 kompanii – 616/455

- fiński regiment płk. Alexander von  Essen (prowincja Österbotten) – 8 kompanii – 1111/102

6 sierpnia oficerowie garnizonu – pułkownicy Baner i von Hofreit – otrzymali rozkaz od Gustawa II Adolfa, by na czele 1300 muszkieterów z Głowy dołączyli do armii polowej. Rankiem 7 sierpnia, po pośpiesznym całonocnym marszu, zgrupowanie to dotarło do obozu pod Tczewem. Po osobach pułkowników można wnioskować, że żołnierze ich regimentów byli obecni w składzie grupy muszkieterskiej, nie znamy jednak jej dokładniej struktury.

Szyk i liczebność armii szwedzkiej 7 sierpnia 1627 roku

Gros szwedzkiej piechoty pozostało w umocnieniach polowych i w obozie. Gustawa II Adolfa wyprowadził do walki z armią koronną całą swoją kawalerię, wspartą silną grupą muszkieterów i kilkoma działami.

W przypadku opisu poszczególnych kompanii podaję nazwisko dowódcy, w przypadku oddziałów szwedzkich nazwę prowincji, liczba po myślniku to ilość zdatnych do boju żołnierzy danej kompanii. W przypadku kompanii värvade podaję także czy był to oddział kirasjerów czy też arkebuzerów.

I.                    Straż przednia – król wysłał niewielki oddział do odciągnięcia polskiej kawalerii nieopodal Rokitek. Straż ta składała się kompanii dragonii Carnisiniego (47 żołnierzy) i jednej kompanii kirasjerów värvade. Była to licząca 106 żołnierzy jednostka Zachariasa (Zakariasa) Pauli lub też kompania Jona Lilliesparre'a o sile 90 żołnierzy.

II.                  Prawe skrzydło – ta część szwedzkiego zgrupowania, dowodzona przez hr. von Thurna, wzięła na siebie ciężar walk z polską kawalerią.  Pochodzący z Czech pułkownik miał pod swoją komendą 16 kompanii jazdy:

a)      Szwedzki skwadron podpułkownika Erica Soopa[11] - 5 kompanii o łącznej sile 550 żołnierzy:

-          Erik Soop (Västergötland) - 90

-          Bengt Börjesson (Östergötland) - 105

-          Jakob Klasson (Västergötland) – 125

-          Lars Larsson (Västergötland) -110

-          Olof Stake (Västergötland) – 120

b)      Szwedzki skwadron podpułkownika Zachariasa (Zakariasa) Pauli –  4 kompanie liczące razem 387 żołnierzy

-          Zakarias Pauli (Södermanland) - 76

-          Johan Johansson (Södermanland) - 112

-          Otto Sack (Södermanland) - 100

-          Karl Siggesson (Södermanland) - 99

c)       Szwedzki skwadron pułkownika Klasa Kristerssona Horna – 406 żołnierzy zgrupowanych w 4 kompaniach

-          Isak Axelsson (Uppland) - 118

-          Kristofer Jagow (Uppland) – 108 – przy tej kompanii znajdował się Horn

-          Anders Halfastsson (Västmanland) - 100

-          Erland Uddesson (Västmanland) – 80

d)      Trzy kompanie kirasjerów värvade:

-          Johann Ebert von Beinheim - 121

-          Lasslo (Laszlo) von Oppel -  75

-          Klas Didrik ‘Sperreuter’ – 119

e)      Zgrupowanie muszkieterów pod dowództwem płk. Johana Banera – 1000 żołnierzy.

III.                Centrum – tu dowodził sam król Gustaw II Adolfa, wydaje się jednak, że żaden z oddziałów tego zgrupowania nie wszedł do walki

a)      Fiński skwadron  podpułkownika Åke Totta – 4 kompanie fińskie liczące razem 395 żołnierzy, prawdopodobnie wsparte kompanią kirasjerów värvade Totta (120 żołnierzy).

-          Åke Tott – 100

-          Reinhold Anrep - 100

-          Hans Bagge - 95

-          Sten Ivarsson – 100

b)      Szwedzki skwadron podpułkownika Hansa Rotkircha – 510 żołnierzy w 5 kompaniach

-          Hans Rotkirch (Östergötland) - 100

-          Erik Grij (Hierta)  (Östergötland) - 100

-          Lennart Nilsson’s company (Östergötland) - 100

-          Adam Henrik Pentz (Östergötland) - 100

-          Otto Schulman (Östergötland) – 110

c)       Szwedzki skwadron podpułkownika Lorenza Wagnera – 5 kompanii o łącznej sile 503 żołnierzy

-          Lorenz Wagner (Småland) - 110

-          Göran Gyllenstierna (Småland) - 88

-          Karl Jönsson (Småland) - 105

-          Karl Joakim Karberg (Öland) - 100

-          Isak Lilliesparre (Småland) – 100

d)      Dwa działa 24-funtowe

e)      Kolejny wydzielony oddział muszkieterów, nie znamy jednak jego liczebności.

IV.                Lewe skrzydło – dowodził nim feldmarszałek Herman Wrangel. Oddziały tego skrzydła wzięły udział w walce z polską kawalerią. Wszystkie kompanie pod komendą Wrangla to jednostki värvade

 

a)      Skwadron Hansa Wrangla – dwie kompanie kirasjerów – razem 180 żołnierzy

b)      Skwadron Daniela Köhne von Jesko:

-       Daniel Köhne von Jesko – kirasjerzy - 90

-       Klas Pirch – kirasjerzy - 54

-       Fritz Roslandin – kompania arkebuzerów – 154

c)       Skwadron arkebuzerów Moritza Pensena von Caldenbacha:

-       Moritz Pensen von Caldenbach – 2 kompanie – razem 200 żołnierzy

-       Mårten von Ahnen – 60

Szyk i liczebność armii szwedzkiej 8 sierpnia 1627 roku

Niestety brakuje nam dokładniejszych danych na temat szyku i położenia danych jednostek tego dnia bitwy. Wiemy że do walki miało stanąć 40 z 42 (licząc dragonów) kompanii jazdy.

Z obozu szwedzkiego wyszła także piechota – jednostki przemieszano tak, by można było wystawić pełne skwadrony piechoty (jak zwykle brakowało pikinierów). Gronaregemente miał wystawić dwa skwadrony, reszta regimentów obecnych na polu bitwy została ustawiona w siedem kolejnych. Następnie dziewięć skwadronów rozdzielono na trzy ‘brygady’ (po trzy skwadrony każda). Ustawianie skomplikowanego szyku zająć miał Szwedom dużo czasu – po jednej ‘brygadzie’ przeznaczono na każde ze skrzydeł i centrum. Piechotę wzmocniono kawalerią – być może rozdzielona podobnie jak dnia poprzedniego. W centrum znów widzimy pułkownika Banera na czele 1000 muszkieterów. Pozostałych 1600 nadliczbowych muszkieterów zapewne rozdzielono na skrzydła, dla wsparcia jazdy.

Dzięki liście Mankella wiemy ilu żołnierzy z regimentów pieszych stanęło tego dnia do bitwy – Mankell nie uwzględnił jednak zgrupowania które z Głowy Gdańskiej przyprowadził Baner.

- 430 muszkieterów skwadronu Duwalla najprawdopodobniej walczyło jako wydzieleni (bądź w formacji Banera bądź też na skrzydle)

- skwadron Rosladina, jak już wspomniałem, także wystawił tylko muszkieterów – 38 rot po 6 żołnierzy czyli 228 żołnierzy

- pozostałe sześć regimentów a także skwadron Rosladina miały razem 780 oficerów którzy stanęli do bitwy (w danych które przetrwały nie rozdzielono tej liczby na poszczególne oddziały)

- Hovregementet (być może wraz z kompanią drabantów) wystawił 49 rot pikinierskich (294) i 92 roty muszkieterskie (552). Tego dnia na czele regimentu stał zastępca pułkownika von Thurna, szkocki podpułkownik John Hepburn

-  Blå regementet stanął w sile 43 rot pikinierów (258) i 100 rot muszkieterskich (600)

- Gronaregementet, regiment niedługo przed bitwą wcielony do armii szwedzkiej, miał 72 roty pikinierskie (432) i 112 muszkieterskich (672)

- pułkownik Muschamp stanął na czele 32 rot pikinierów (192) i 48 rot muszkietów (288) ze swojego regimentu

- kolejny szkocki oficer – Patrick Rutven – ze swojego regimentu wystawił 37 rot pikinierskich (222) i 48 muszkieterskich (288)

- regiment Nilsa Ribbinga miał więcej rot pikinierów  -65 (390) – niż muszkieterów – 48 (288).

---

[1] Acz przede wszystkim co do pierwszego dnia bitwy, ale o tym w dalszej części tekstu.

[2] Tom II,  Polska Kriget, Stockholm 1936, str. 353-365, także aneks II, str. 576-577

[3] Mankell Julius, Uppgifter rörande svenska krigsmagtens styrka, sammansättning och fördelning sedan slutet af femtonhundratalet, Stockholm 1865, lista nr 96, str. 74-75

[4] Najemny regiment gwardii królewskiej

[5] ‘Żółty’ regiment – alternatywna nazwa tego oddziału, od koloru sztandarów w które wyposażono regiment

[6] Najprawdopodobniej kompania drabantów królewskich w czasie bitwy mogła walczyć w ramach regimentu.

[7] Na stronie 75 w liście podanej przez Mankella mamy liczbę 413, jednak na tej samej stronie w oddziałach wydzielonych do walki pod Tczewem mamy już liczbę 430, powtórzoną zresztą w SK.

[8] W zachodnioeuropejskim rozumieniu takowej formacji, a nie w takiej formie w jakiej w owym czasie znano ową formację w Polsce. Szwedzkie źródła używają czasami określenia ‘ryttare’ czyli po prostu ‘jeźdźcy’.

[9] Brak danych o niezdatnych do służby

[10] Nie udało mi się ustalić jego pierwszego imienia

[11] Oficer ten za męstwo w bitwie został później pasowany przez Gustawa II Adolfa na rycerza.