Wojna Trzydziestoletnia - konkurs

Obiecałem, że gdy moja strona na FB zgarnie w końcu 1200 polubień, ogłoszę konkurs dotyczący Wojny Trzydziestoletniej. Do wygrania książka profesora Wilsona o bitwie pod Lutzen, więc i pytania będą odpowiednio trudne…

1. W toku bitew wojny wielokrotnie zdarzało się, że ginął generał dowodzący armią. Wystarczy wspomnieć chociażby Gustawa II Adolfa, który poległ pod Lutzen. Proszę wymienić przynajmniej pięciu wodzów (poza nieszczęsnym Guciem), którzy zginęli/odnieśli śmiertelne rany w czasie bitew i oblężeń Wojny Trzydziestoletniej. Oprócz nazwiska proszę podać też nazwę owej ‘śmiertelnej’ bitwy.

2. Pewien protestancki władca miał się za niesamowitego innowatora myśli wojskowej – wprowadził więc na uzbrojenie swojej armii wozy bojowe. Wzięły one udział w jednej bitwie, która zakończyła się zresztą sromotną klęską ich armii. Kim był ów władca i w jakiej bitwie użyto owych wozów.

3. Miasto to stało się symbolem ukazującym okrucieństwa i barbarzyństwa Wojny Trzydziestoletniej, tracąc jednego dnia „w orgii krwi i ognia” ponad 20 000 obywateli. Proszę podać o jakie miasto chodzi.

4. Szkocki najemnik, walczył w szeregach armii duńskiej i szwedzkiej, pozostawił po sobie bardzo ciekawe zapiski kampanii w których walczył. O kogo chodzi i jaki był tytuł owych zapisków?

5. Trzydniowa bitwa z późnej fazy wojny miała przynieść ogromne straty atakującej armii. Wojskami tymi dowodziło dwóch słynnych wodzów, którzy weszli na stałe do panteonu wybitnych generałów swojego kraju. Dowódca przeciwnej armii miał po niej powiedzieć, że „tylko … (tu pada narodowość) zdolni są do tak heroicznych czynów”. O jaką krwawą bitwę chodzi?

6. Oficer ten zasłynął później jako jeden z ważniejszych dowódców Angielskiej Wojny Domowej. Swoje ostrogi zdobywał jednak w czasie Wojny Trzydziestoletniej, gdzie zresztą w pierwszej bitwie, mimo że walczył nader walecznie (chociaż bez psa u boku) został wzięty do niewoli. O kogo chodzi i w jakiej  bitwie miał miejsce jego przykry debiut wojskowy?

7. Pewien generał przeszedł do historii jako „Niszczyciel armii”. Pech chciał, że nie chodziło bynajmniej o armie przeciwnika. Proszę podać nazwisko tego dowódcy i przyczynę nadania mu takiego przydomka.

Na prawidłowe odpowiedzi czekam do północy 9 lipca. Proszę je przesyłać jako wiadomość prywatną (PM) na FB mojego bloga – uprasza się jednocześnie o wysyłanie ich jako jednej wiadomości, nie rozbijanie na siedem odrębnych. Jako że pytania są dosyć trudne, proszę się dobrze zastanowić nad odpowiedziami, nie będę uznawał wiadomości „z poprawkami” dosyłanymi po jakimś czasie. Wśród zgłoszeń z największą ilością prawidłowych odpowiedzi Komisja Gier i Zakładów wylosuje osobę, która otrzyma pracę Wilsona.

Pozdrawiam i życzę powodzenia!

Michał ‘Kadrinazi’ Paradowski

W Rusi na granicy gdzie dział nie mają

Stanisław Sarnicki w swoich Księgach hetmańskich oprócz zagadnień związanych z taktyką i strategią, omawiał także i uzbrojenie. Od czasu do czasu przyjrzymy się co ciekawszym opisom. Na początek – hakownica[1] i ciekawy ‘fortel’ antytatarski z jej użyciem:

Hakownica od haku rzeczona aby się nie targnęła. Dobra hakownica stopi za równe działo. Wyjąwszy kiedy ku szturmu idą, a przed sobą toczą jakieś kosze, abo pluteum, abo stoły miąsze, tedy hakownicą nie tak odbije jako działo, któremu muszą takie wymysły ustąpić. W Rusi na granicy gdzie dział nie mają, tedy gdy chcą Tatary odstraszyć tedy sztukę piasty na koniec hakownice włożą, aby grom szedł z niej jako z działa, żeby Tatarę odstraszyć. I wielie ich mniemają więc, że z dział strzeliono, alie strony obrony i dalieko donieśći ubić może, zwłaszcza z tych, które Słowacy zowią sziowniczami od tego, że ‘szyję długą’ mieiwają, aby daliej i mierniej niosły.

---

[1] Na fotografii nieco starsza, bo pochodząca z XVII wieku, ze zbiorów Muzeum Fortyfikacji i Broni Arsenał: http://muzeumarsenal.pl/pl/

Szkodliwe efekty palenia tytoniu na polu bitwy

Dziś opowiastka o tym, że palenie szkodzi (i to jeszcze jak). Epizod z pierwszej Angielskiej Wojny Domowej. 5 czerwca 1643 roku pod Lansdown(e) doszło do bitwy pomiędzy siłami rojalistów i parlamentu. Walka była zacięta, poległ m.in. sir Bevil Grenville, dowodzący atakiem piechoty królewskiej. Nocą po bitwie, dowodzone przez sir Williama Wallera wojska parlamentu opuściły pole bitwy.

Sytuacja o której chciałbym napisać miała miejsce dzień po bitwie. Dowódca wojsk królewskich, sir Ralph Hopton, postanowił odwiedzić jeńców, trzymanych w taborze. Pech chciał, ze wbrew zasadom BHT[1] część z nich posadzono na wozie na którym składowano zapas prochu. Kilku jeńców poprosiło generała o podanie ognia, by zapalić ich tytoń. Ten miał im podać zapalony lont muszkietowy… i już wiadomo co się stało, prawda? Oddajmy głos naocznemu świadkowi wydarzenia:

Amunicja eksplodowała, a wraz z nią jeńcy na wozie; [eksplozja objęła też] z nimi Lorda Hoptona, Majora Sheldona i Chorążego[2] Wahnage’a, którzy konno zbliżyli się do wozu, a także kilku innych; [eksplozja] była bardzo głośna, na pewien czas zapadły aż ciemności [od kurzu wznieconego wybuchem], a zranieni ludzie lamentowali straszliwie. Jak tylko opadł kurz, poszedłem sprawdzić miejsce wypadku; znalazłem jego Lordowską Mość [Hoptona] ciężko poparzonego, jego poparzony koń zaś wyglądał niczym wysuszona skóra.

Hopton miał w wyniku wypadku nawet na pewien czas oślepnąć. Zapewne nauczyło go to jak postępować z wozami amunicyjnymi…

---

[1] Bezpieczeństwo i Higiena Taboru.

[2] W oryginale: Cornet.

Król Jan i turecka makata w Wilanowie

W Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie do 30 września tego roku będzie można podziwiać bardzo interesującą wystawę czasową – atłasowej makaty tureckiej i portretu króla Jana III. Jak widać na zdjęciach, robi to naprawdę duże wrażenie. Poniżej krótki opis dotyczący eksponatów, jeżeli ktoś będzie w okolicy to na pewno warto będzie to zobaczyć.

TKANINY TURECKIE

Atłasowa makata złożona z 10 elementów powstała w połowie XVII w. na terenie imperium osmańskiego i mogła stanowić fragment wystroju namiotu. Następnie została zdobyta przez króla Jana III, najpewniej w bitwie wiedeńskiej. Tkaniny zostały ofiarowane przez Sobieskiego klasztorowi Benedyktynek we Lwowie, w którym ksienią była ciotka króla Dorota Magdalena Daniłowiczówna. Po II wojnie światowej wraz z mniszkami i całym wyposażeniem zakonnym trafiły do klasztoru pocysterskiego w Krzeszowie na Dolnym Śląsku.

Przez wiele lat nie wiedziano o faktycznym pochodzeniu i wartości tkanin, choć doceniano ich wyjątkową klasę i piękno. W klasztorze w Krzeszowie używane były one jako nakrycia na klęczniki dla sióstr podczas uroczystości składania ślubów zakonnych i przyjmowania konsekracji monastycznej. Dopiero kilka lat temu ponownie „odkryto” pochodzenie tkanin i zidentyfikowano je jako trofeum zdobyte przez króla Jana III w bitwie wiedeńskiej. W 2017 r. tkaniny poddano konserwacji w pracowni Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

PORTRET JANA III

Prezentowany na wystawie obraz pochodzi z XVII w. Portret jest przez badaczy uznawany za jeden z najważniejszych wizerunków władcy. Uważa się go za pierwowzór całej grupy portretów z kolekcji polskich i zagranicznych, na których monarcha jest podobnie upozowany. Swoistym potwierdzeniem jakości wizerunku są wyniki badań przeprowadzonych przez prof. Piotra Francuza, kierownika Katedry Psychologii Eksperymentalnej oraz Perception & Cognition Lab na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Okazało się, że portret ten można uznać za „prawdopodobnie najbliższy faktycznego wyglądu monarchy”. Obraz jest własnością Muzeum Narodowego w Warszawie i pozostaje w depozycie w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

---

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Czas ekspozycji                                              codziennie do 30 września 2018 r.

Miejsce ekspozycji                                        Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie | pałac | Wielka Sień

Godziny otwarcia                                         poniedziałki, środy, soboty, niedziele w godz. 9.30–18.00

wtorki, czwartki, piątki w godz. 9.30–16.00

Wstęp                                                                 w cenie biletu do pałacu | 20 zł – zwykły, 15 zł – ulgowy
                                                                              w czwartki wstęp wolny dla gości indywidualnych

Wielkie dywany angielskie i cztery bombardy

Ciekawy wycinek z pracy Władysława Magnuszewskiego ‘Z dziejów elearów polskich…’, dotyczący epizodu z początku 1623 roku. Wracający z zagranicznych wojaży po Alzacji, Lotaryngii i Palatynacie[1] pułkownik lisowczyków, Stanisław Stroynowski, 23 stycznie tegoż roku wniósł do akt grodzkich we Wschowie protestację przeciwko obywatelom Głogowa, którzy mieli go bezlitośnie obrabować. Pułkownik wymienił w owej protestacji listę rzecz które padły ofiarą mieszczan. Spis to bardzo ciekawy, ukazujący co też nasz lisowczyk ‘wyzwolił’ w obcych krajach.

---

[1] Odwiedź nowe kraje! Poznaj nowych ludzi! Obrabuj i zabij ich!

Litewska maskirowka z 1655 roku

Wielokrotnie wspominałem na blogu o problemach jakie sprawiały własne wojska na rodzimych ziemiach – od zajmowania kwater po bezlitosne łupienie ludności. Dziś taki przypadek z 1655 roku, w wykonaniu chorągwi kozackiej[1] krajczego Wielkiego Księstwa Litewskiego Michała Kazimierza Radziwiłła, dowodzonej przez Zdanowicza. Co interesujące, litewscy żołnierze plądrując rodaków mieli udawać wojaków moskiewskich, licząc że to na przeciwnika spadnie wina za gwałty i kradzieże. Poniżej skarga złożona na oddział i jego dowódcę:

---

[1] Etatowo liczyła ona 150 koni.

Kadrinazi radzi i odradza - cz. XVII

W dzisiejszej recenzji wracamy do serii Century of the Soldier 1618-1721, wydawnictwa Helion & Company. W poprzednich recenzjach sporo narzekałem, zobaczymy jak będzie przy kolejnym podejściu. Tym razem skierujemy naszą uwagę na wschód, okazją ku temu będzie praca Borisa Megorsky’ego The Russian army in The Great Northern War 1700-21. Organisation, Materiel, Training and Combat Experience, Uniforms. Autor jest niezależnym badaczem, ale i rekonstruktorem, zajmującym się właśnie epoką Wielkiej Wojny Północnej.

Jak to zazwyczaj najpierw przyjrzymy się strukturze pracy, żeby potem poświęcić nieco miejsca ogólnym komentarzom na temat treści, ilustracji, etc. Książka należy do podserii tzw. ‘Culverins’ czyli monografii wydawanych w miękkiej oprawie, ale zawierających kolorowe plansze. Włącznie z bibliografią liczy 270 stron.

Po krótkim wprowadzeniu, w którym Autor omawia aktualny stan badań tematu, przechodzimy do rozdziału pierwszego, omawiającego organizację armii moskiewskiej. Rozdział ma  cztery podrozdziały:

- o organizacji armii i jej jednostek, gdzie możemy np. znaleźć strukturę dywizji i regimentów

- o starych jednostkach, przed reformami Piotra: strzelcach, jeździe bojarskiej, rajtarach, artylerii, Kozakach i lekkiej jazdy (jak Kałmucy czy Baszkirzy)

- o „nowej armii”, głównie jednostkach piechoty (w tym gwardii), grenadierach, milicji, dragonach, artylerii i lekkiej jeździe

- o flocie

Drugi rozdział to owe ‘Materiel’, czyli wyposażenie i uzbrojenie. Mamy tu obszernie omówioną broń białą i palną, a także ekwipunek z nią związany – podzielone na sekcję dotyczącą piechoty i jazdy. Sporo miejsca poświęcono artylerii, w tym także oblężniczej. Znaczną część tego rozdziału stanowi kolejny podrozdział, w którym Autor zajmuje się umundurowaniem. Znajdziemy tu sekcje o nakryciach głowy, nawet fryzurach (!), a nawet informacje dotyczące butów i rękawic. Omówiona jest nawet kwestia strojów występujących wśród marynarzy. W następnym podrozdziale zapoznamy się z zagadnieniem sztandarów i muzyki wojskowej. Rozdział kończy część opisująca okręty i wyposażenie marynarki wojennej.

Trzeci rozdział to opis szkolenia i doświadczeń wojennych armii moskiewskiej tej doby. Sporo miejsce poświęcono podręcznikom wojskowym, które stosowano w armii – bardzo ciekawe zagadnienie. Kolejna część rozdziału to przekucie teorii na praktykę, czyli działania wojenne. Autor opisuje taktykę użycia poszczególnych formacji, w tym artylerii. W następnym podrozdziale możemy zapoznać się z „małą wojną”, a dwa następne dotyczą działań oblężniczych i taktyki w działaniach morskich.

Po krótkim podsumowaniu, mamy trzy aneksy:

- pierwszy to dwie mapy, jedna z nich przedstawia mapę środkowej Europy i operacji armii moskiewskiej w czasie WWP, z zaznaczeniem ważniejszych bitew. Druga to mapa europejskiej części Rosji, gdzie także znajdziemy ważniejsze starcia

- drugi aneks to specyficzne kalendarium, wymieniające wszystkie bitwy i oblężenia w których brała udział armia Piotra I. Przy każdej mamy podane miejsce, datę i wynik starcia

- trzeci, nader obszerny aneks, to opis mundurów regimentowych. Poświęcę mu kilka słów przy omawianiu ilustracji

Bibliografia jest obszerna, dzieli się na sekcje: opublikowanych materiałów źródłowych, opracowań i artykułów. Brak materiałów archiwalnych może dziwić, jest jednak dobrze uzasadniony przez Autora i, jak się wydaje, nie wpływa na jakość opracowania tematu.

Co do ilustracji – z reguły jestem dość krytyczny w tej materii, zwłaszcza jeżeli chodzi o materiały z epoki. Tutaj jednak mamy istny majstersztyk. 131 ilustracji tu głównie źródła ikonograficzne, pozostała część to zdjęcia rosyjskich rekonstruktorów historycznych. Autor często odwołuje się do owych obrazów i tłumaczy ich walory i mankamenty. Do tego mamy obszerne sekcje ilustracji kolorowych:

- pięć plansz (po trzech żołnierzy każda) autorstwa Nikolaya Zubkova. Wspaniałe prace, bardzo klimatyczne, mam nadzieję że ten rysownik częściej będzie dostarczał materiałów do serii

- 14 kolorowych sztandarów ze zbiorów szwedzkich

- 45 kolorowych  sztandarów (rysunki z epoki)

- 12 kolorowych sztandarów (współczesne rysunki)

- seria zdjęć ukazujący ekwipunek ze zbiorów rosyjskich

- 44 rekonstrukcje mundurów opisanych w aneksie trzecim, ukazujące najważniejsze części stroju

Książka jest napisana bardzo sprawnym piórem, czyta się ją niezwykle przyjemnie, podziwiając erudycję autora. Megorsky prowadzi Czytelnika pewną ręką, także spokojnie z pracą może się zapoznać ktoś kto dopiero zaczyna swoją przygodę z tematem. Nie boi się jednocześnie przyznać, jeżeli nie jest w stanie czegoś potwierdzić źródłowo/ma zbyt mało podstawa do danej teorii. Lekturę bardzo usprawnia konstrukcja pracy, która może być wzorem dla monografii tego typu – bardzo przejrzysta, a jednocześnie zbilansowana. Dla czytelnika jak ja, który nie zna języka rosyjskiego, to niesamowita okazja zapoznania się z bardzo szczegółowym opisem armii Piotra I. Bardzo ciekawym zabiegiem jest, oprócz podawania w przypisach oryginalnych tytułów prac i artykułów, tłumaczenie owych tytułów na angielski. Naprawdę trudno jest mi cokolwiek w tej pracy skrytykować, może tylko to że chętnie przeczytałbym jeszcze ze 100 stron, tak mnie wciągnęła.

Rzadko tak bezkrytycznie się zachwycam książką historyczną, ale naprawdę, jak dla mnie jest to póki co odkrycie roku. Mam nadzieję, że Boris Megorsky napisze i opublikuje w serii kolejne prace, chętnie się z nim zapoznam.

Końcowa ocena [według rankingu – trzeba mieć – można mieć – lepiej odpuścić – zdecydowanie unikać] to, jak widać po recenzji, trzeba mieć. To naprawdę niezwykle ciekawa praca, rzekłbym obowiązkowa lektura dla zainteresowanych WWP czy wojskowością rosyjską.

Pan Mikołaj prowadzi rajtarów do Polski

Dawno nic nie pisałem o rajtarii litewskiej, na szczęście jest okazja naprawić to niedopatrzenie. Znalazłem bowiem (dzięki niech będą kolekcji cyfrowej Muzeum Historii Polski) bardzo ciekawy artykuł profesora Andrzeja Rachuby Litewski korpus posiłkowy przeciw rokoszowi Lubomirskiego w 1665 roku. Znaleźć tam można, jakże interesujący dla miłośników rajtarii, spis oddziałów litewskich wysłanych pod komendą Połubińskiego do Polski w 1665 roku. Mamy tam sporo rajtarów, pozwolę sobie więc przytoczyć fragmenty dotyczące tej formacji.

Pierwszą jednostką był leibskwadron (lejbszwadron) hetmana polnego litewskiego Michała Kazimierza Paca, wojewody smoleńskiego[1]. Składał się on z dwóch chorągwi:

- pierwsza liczyła 115 koni

- druga, dowodzona poprzednio przez Szymona Deppermana, a w tej kampanii przez rotmistrza Andrzeja Ipatewicza Moskiewicza, liczyła 92 konie.

Łącznie więc skwadron hetmański miał 207 koni.

Drugą, większą jednostką, był regiment dowodzony przez obersztera Mikołaja Szkultyna [von Schulte von Islitz][2]. Miał on na składzie 6 kornetów. We wcześniejszych kampaniach przeciwko Moskwie jego stan etatowy to 600 koni, jednak jak zaraz zobaczymy na wyprawę koronną wybrało się o wiele mniej rajtarów:

- kornet obersztera – 73 konie

- kornet oberszterlejtnanta Jana Minhauza (von Munchhausena)[3] – 61 koni

- kornet majora Frydrycha Meiera – 67 koni

- kornet rotmistrza Krzysztofa Meiera – 58 koni

- kornet rotmistrza Ezajarza Jęczmieńskiego [Gerstwenzweiga], którego (prawdopodobnie już w czasie kampanii) zastąpił Aleksander Buynowicz – 57 koni

- kornet rotmistrza Wilhelma Libennacha [Libenhoffa] – 63 koni

Łącznie regiment – 379 koni

Obydwie jednostki miały więc razem 586 koni.

Regiment dowodzony przez Szkultyna wziął udział w bitwie pod Częstochową, gdzie mógł odnieść – jak i reszta oddziałów litewskich – spore straty. Sam oberszter jest wymieniany z nazwiska w spisie wziętych do niewoli oficerów królewskich, brak tam jednak pozostałych rajtarów litewskich. Muszę coś w tym temacie poszukać, bo to bardzo ciekawe zagadnienie.

---

[1] Dawna jednostka hetmana Gosiewskiego.

[2] To także dawna jednostka hetmana Gosiewskiego, występująca teraz pod imieniem Paca.

[3] U Gosiewskiego był on majorem jednostki.