Panowie Żołnierze albo raczej gąscy Polscy

Bardzo ciekawa obserwacja anonimowego autora listu (prawdopodobnie żołnierza), który na początku kwietnia 1627 roku komentował porażkę wojsk polskich pod Dzierzgoniem (Kiszporkiem). Zgrupowanie polskiej jazdy i hajduków zostało tam zaskoczone i rozbite przez Szwedów, ponosząc ciężkie straty. Nasz anonim skomentował to następująco:

Żal się Panie Boże tak wielkiej sromoty, a nie szkody narodu naszego, rozumieją to podobno ci Panowie Żołnierze albo raczej gąscy Polscy, że to z Tatary wojna, którymi przy lada płocie wyspać się za nim można bezpiecznie, [teraz] z dobrymi to wojownikami sprawa, i zda mi się, że ich ci wojowania nauczą, jako i nas Litwa już nauczyła.

Interesujące bo to kolejny komentarze z tego okresu, w którym żołnierze kwarciani (większość rozbitego zgrupowania składała się właśnie z nich) zostają przedstawieni jako ofiary własnego zarozumialstwa, kiedy zlekceważyli Szwedów.

So gallant a show I never saw out of India

Zgodnie z wczorajszą obietnicą na FB blogowym, prezentuje dzisiaj fragment relacji angielskiego ambasadora sir Thomasa Roe, który latem 1629 roku dotarł do Prus, by pośredniczyć w negocjacjach polsko-szwedzkich. Jak zobaczymy z opisu, Polacy starali się go olśnić przepychem husarii i wspaniałym przywitaniem. W bardzo interesujący sposób kontrastuje to z opisem nędzy, głodu i chorób od których cierpiały wszystkie trzy walczące tam armie. No ale cóż, ambasadora trzeba było przywitać z hukiem. Pozwalam sobie przedstawić zapis w oryginale, gdzieniegdzie tylko dodając komentarze co do pisowni czy identyfikując polskich oficerów i urzędników. Tłumaczenie fragmentu z opisem husarii jest już znane, chociażby z artykułu Radosława Sikory o walkach Koniecpolskiego z Gustawem Adolfem, chciałbym więc dać szansę Czytelnikom bloga zapoznać się z przepięknym zapisem oryginalnym.

Arrived at the Polish campe and was mett by Zolkefsky Lieutenant Generall[1] three English mile [from the camp] and most of the officers of a Army with Coaches attended with 1000 men at Armes compleat, all their lances paynted and guilt [gilded] with penans [pennants] of silke at the head, according to the Colours of their troupes, on their helmets a crest of eagles wings, upon their armes coates of Lions or Leopards skinnes, in so brave an order, and glory, that a supposed I was entering rather into some triumph, then a camp, that had been long in field. There was warlike musicke of all sorts, kettle-drummes, trumpets and Hoboyes [oboes], the nobility bravely mounted, their bitts and reynes of silver, so gallant a show I never saw out of India[2], nor found better welcome and reception. Besides these Polish troopes Col[onel James] Butler with his company od Drago[o]ns, Lieutenant Colonel [Arthur] Ashton [Aston] and other gentlemen and commanders, his Majesties subjects, mett me, and did mee all possible honour. Thus conducted to the Campe, the whole army was in order, and I entered through a guard of Musquetiers, halfe a mile long to the Generalls Tent, where I was received by the Chancelor of Poland, Jacob Zadzick Bishop of Culme[3], Conetzpolsky[4] as the Commissaries of the treaty, Ja[kub] Sobiesky, Incisor Regni[5], […][6] and Ernestus Denhoff[7], and brought into a Tent where wee supped together. After, I was by them accompanied to other Tents, sett up for mee, rich and in good order, a continuall court of guar attening mee.

---

[1] Rotmistrz Łukasz Żółkiewski, dowodzący pułkiem jazdy hetmana Koniecpolskiego.

[2] Pomiędzy 1615 a 1618 Roe był ambasadorem na dworze Wielkiego Mogoła Dżahangira w Agrze.

[3] Kanclerz wielki koronny Jakub Zadzik. Od 1624 roku Zadzik był biskupem Chełmży, Roe użył niemieckiej nazwy miasta.

[4] Hetman Stanisław Koniecpolski.

[5] Jakub Sobieski był krajczym królewskim.

[6] Tu zapis nazwiska i tytułu niezbyt czytelny, acz prawdopodobnie Roe próbował zapisać Jerzego Ossolińskiego, podstolego koronnego.

[7] Ernest Denhoff.

Z jednym luźnym pachołkiem

Ostatni (na jakiś czas…) fragment z pomysłów Fredry, tym razem uzbrojenie i ekwipunek jazdy która miała według niego stawać w pospolitym ruszeniu małym: petyhorcy i husaria.

Według maniery piechoty niderlandzkiej

Wracamy do pomysłów Andrzeja Maksymiliana Fredry, tym razem przedstawi swoją wizję piechura z wypraw pospolitego ruszenia. Jak zobaczymy zadbał o wszystko: ubiór, uzbrojenie, ekwipunek i żywność.

Rozłożenie stanowiska Woyska J.K.M. [1628 rok]

W zdigitalizowanych zbiorach Biblioteki Kórnickiej znalazłem wczoraj bardzo obszerną partię materiałów dotyczących wojny o ujście Wisły. Wśród nich dokument z którym do tej pory nigdy się nie spotkałem. Opisuje on rozlokowanie wojsk koronnych na kwaterach w 1628 roku na zakończenie kampanii, czyli już po październiku tego roku. W spisie znajdujemy wszystkie sześć pułków jazdy „narodowej”, dwa regimenty rajtarii, trzy regimenty piechoty cudzoziemskiej, trzy freikompanie cudzoziemskie i osiem chorągwi piechoty polsko-węgierskiej. Lista miejscowości w których znajdowały się oddziały polskie pozwala w bardzo interesujący sposób prześledzić jak hetman Koniecpolski rozmieścił swoje wojska, blokując zajętą przez Szwedów Brodnicę. Oczywiście dokument bardzo mnie zainteresował, pozwoliłem więc podjąć się próby odczytania go i zidentyfikowania jednostek i miejscowości.

Rozłożenie stanowiska Woyska J.K.M. [1628 rok]

Pułk J.M.P. Hetmana [Stanisława Koniecpolskiego] w Działdowie, Olsztynku i Nidborku[1]

Pułk J.M.P. Kamienieckiego [Stanisława Potockiego] w Nowym mieście [Lubawskim], Lubawie, Kurzętniku w Biskupiu[2] i Lidzbarku

Pułk J.M.P. Halickiego [Marcina Kazanowskiego] w Biskupstwie Warmińskim

Pułk J.M.P. Wojewodzica Bracławskiego [Mikołaja Potockiego] w Grudziądzu, Gardei, w Prabutach i Wsuszu[3]

J.M.P Denoph [Ernest Denhoff] Oberster Leitenant[4] w Kisielicach

Pułk J.M.P. [Stefana] Koniecpolskiego w Starogardzie, Nowym[5] i Skarszewach

Pułk J.M.P. Starosty Wiskiego [Mikołaja Kossakowskiego] w Biskupstwie Warmińskim

Pułk J.M.P. Abrahamowicza [Mikołaj Abramowicz][6] w Dambrowie[7]

Rozłożenie Piechoty Niemiecki

Regiment J.M.P Denoffów [Gerhard Denhoff] w Kwidzynie, Gniewie, Nowym i w Prabutach

Regiment J.M.P. Szparów [Gustav Sparre] w Pucku, Sulicicach[8], Szymbarku[9], Iławie, Lubawie, Dambrowie, Olsztynku

Regiment J.M.P Buthlerów [James Butler] w Biskupstwie Warmińskim tam gdzie będzie potrzeba

Armata lżejsza [w tym przypadku chodzi o pozostałe jednostki piechoty, tak cudzoziemskiej jak i polskiej]

P. Kawaler [Mikołaj Judycki]

P. Roki[10]

[pomiędzy tymi dwoma jednostkami mamy miejsce stacjonowania w Chełmnie, nie wiadomo jednak czy dotyczy obydwu oddziałów]

P. [Aleksander] Czopowski

P. [Wilhelma] Apelmana przy okrętach

P. [Samuel] Nadolski w Starogardzie

P. [Piotra] Kureckiego z Panem [Albertem] Pepłowskim w Grudziądzu

P. [Mikołaja] Bobiatyńskiego z Panem [Jakubem] Bukowieckim w Nidborku i w Działdowie

P. [Kacper] Śliwnicki z Panem [Stanisławem] Biedrzyckim w Nowym mieście

---

[1] Nidzicy.

[2] Prawdopodobnie Biskupiec koło Iławy.

[3] Nieco dziwny, ale jak sądzę chodzi o Susz. Miejscowość ta zresztą pasuje, jeżeli sprawdzimy na mapie rozstawienie pułku od Grudziądza do Suszu właśnie.

[4] Skwadron/regiment rajtarii.

[5] Chodzi zapewne o Nowe w dzisiejszym powiecie świeckim.

[6] Regiment rajtarii.

[7] Wieś Dąbrowa w dzisiejszym powiecie starogardzkim.

[8]  Wieś w dzisiejszym powiecie puckim.

[9]  Prawdopodobnie chodzi o Szymbark w dzisiejszym powiecie iławskim.  

[10] Prawdopodobnie kompania dragonów Andrzeja Ratke lub freikompania piechoty Davida Rotkiera

Bo warowniejszy i cieplejszy przy lada czapce

Na blogu znów zagości Andrzej Maksymilian Fredro, tym razem skupi swoją uwagę na pomysłach dotyczących jazdy kozackiej (pancernej). Fragment o kopiach i rohatynach zapewne dobrze znany, ale mnie zaciekawiła przede wszystkim pierwsza część, dotycząca uzbrojenia ochronnego.

Z kosami, cepami, oszczepami, siekierami, kijami i inszym rozmaitym orężem

Kilkakrotnie wspominałem już na blogu sytuacje, kiedy lokalna ludność z bronią w ręku przeganiała stacjonujących w ich okolicy żołnierzy. Tym razem przypadek z 1635 roku, gdzie z jednej strony znajdziemy piechurów z regimentu cudzoziemskiego Jakuba Weyhera, a z drugiej chłopi z klucza pabianickiego kapituły krakowskiej. Poszło na ostro… Fragment za pracą Józefa Kobieczyckiego Przyczynki do dziejów ziemi sieradzkiej, cz. 1 (Warszawa, 1915 rok).

Y rzadko który z nich umie wziąc w rękę pistolet

Ciekawostka z zeznań dezerterów z armii moskiewskiej we wrześniu 1633 roku, tycząca regimentu rajtarii d’Heberta:

Tamze z woyska trzey nieprzyjaciele przedarszy się przyszli: Polak, Inflantczyk y Szwed, z których ten Polan z Stanisławowa examinowan[1] przy KJM[2], jest li raytarowie, powiedział, których 14 chorągwi pzyszło przed tegodniem bardzo są ladaicacy y rzadko który z nich umie wziąc w rękę pistolet, y iako dwie abo trzy chorągwie naszych znieść by ich mogło.

Co jak co, ale laurki swojej jednostce to on nie wystawił…

---

[1] Przesłuchany

[2] Władysławie IV

Nowości obrazkowo-albumowe w sieci

Kilka bardzo ciekawych zdigitalizowanych ciekawostek odnalezionych ostatnio w sieci. Wszystko już wrzucam na blogowego FB, no ale nie może tego zabraknąć i tutaj.

I. Kolekcja map króla Jerzego III, projekt digitalizacji przygotowany przez Royal Collection Trust. Mnóstwo map i diagramów bitewnych obejmujących okres XVI-XIX wieku. Jest tam kilka perełek dotyczących Rzplitej, sporo także Wojny Trzydziestoletniej i konfliktów z udziałem Turcji.

II. Ogromny album Biodiversity Heritage Library, 150 000 ilustracji fauny i flory, pochodzących z prac z okresu XV-XX wieku. Sama stronaBHL również warta polecenia, zdigitalizowano tam 55 000 000 (sic!) stron z takich prac.

III. Księga polskich i saskich kostiumów dworskich iwojskowych z Drezna z 1719 roku, z kolekcji Staatliche Kunstammlungen Dresden.