Kto dziś z boju szybko zmyka, jutro zwalczy przeciwnika

Dotarł do mnie wczoraj reprint pracy Johna Cruso The Art of Warre, or militarie discourses of levying, marching, encamping; and embattailing an armie. Oryginalne wydanie pochodzi z 1639 roku i jest de facto tłumaczeniem na język angielski francuskiej pracy Du Praissaca Les discours militairies. Stąd też opisy dotyczą armii francuskiej i wynikają z jej doświadczeń z pierwszej połowy XVII wieku. Od czasu do czasu pozwolę sobie coś z tej pracy zacytować.

Pierwsza próbka dotyczyć będzie roli kawalerii. Jest ona podzielona na dwie formacje: jazdę (horse) i kirasjerów. W skład tej pierwszej wchodzi lekka jazda (light horse) i karabinierzy (carbines). Wydaje mi się, że pewne rzeczy mogły tu zostać zgubione w tłumaczeniu z francuskiego na angielski, pozwolę sobie więc wytłumaczyć jak to rozumiem[1]. Lekka jazda to szwoleżerowie[2]: wyposażeni w hełmy (kapaliny lub burgonety), napierśniki i (czasami) napleczniki, uzbrojeni w pałasz, parę pistoletów i długą broń palną[3]. Karabinierzy[4] to generalnie odpowiednik arkebuzerów w innych armiach tego okresu: uzbrojeni byli identycznie jak szwoleżerowie, de facto po wymianie przez tych pierwszych arkebuzerów na muszkietony obydwie formacje były uzbrojone identycznie. Niektórzy teoretycy piszący w XVII wieku stawiają znak równości pomiędzy karabinierami i dragonami, nic nie wskazuje jednak na to, żeby w tym akurat przypadku Du Praissac/Cruso mieli właśnie dragonów na myśli.

Oto jak autor(zy) wyobraża(ją) sobie użycie takiej jazdy w kampanii (tłumaczenie własne z języki angielskiego):

Zadaniem (tych) oddziałów jest zawsze badać i odnajdywać nowe drogi i trasy, którymi mógłby nadciągnąć nieprzyjaciel i by zawsze krążyć wokół (wojsk) nieprzyjaciela; stąd też (by wykonywać takie zadania) muszą wyruszać na długie wielodniowe wyprawy, ale (z tego powodu) nie muszą wystawiać wart w nocy (a tylko) przy swojej kwaterze (a nie na straży całej armii).

W czasie operacji oblężniczej[5] wysyła się ich by siali spustoszenie, zdobywali przejścia[6], atakować miasta[7], harcować[8] i łapać jeńców, by zdobywać informacje o stanie miast.

Nie przynosi żadnej hańby lekkiej jazdy, jeżeli ucieka (od przeciwnika) galopem, bo też do jej zadań należy zarówno (by) walczyć, wycofywać się jak i następować (w stronę przeciwnika), (niezależnie od tego czy jest) 10 (naszych) przeciw 50, 30 (naszych) przeciw 100; muszą więc (lekkokonni) być dobrze wyszkoleni w uporządkowanym odwrocie, a także w odrywaniu się od liczniejszego przeciwnika (by potem) zaatakować go ponownie w dogodnym czasie, wedle własnej odwagi i oceny (sytuacji).

O kirasjerach mamy o wiele krótszą i mniej treściwą wzmiankę. Cruso nie używa francuskiej nazwy gendarmes, a angielskiej cuirassiers. Zaznacza, że to specjalna formacja, podlegająca wyłącznie dowódcy całej armii – podczas gdy lekką jazdą dowodzi generał jazdy. Według planu bitewnego i widzimisię generała, kirasjerzy mogą walczyć w każdej części szyku bitewnego. Jazda ta ma nigdy nie odwracać się plecami (do wroga)i z tego powodu winna być ciężej uzbrojona[9].

---

[1] Posłużę się tu niezwykle interesującą pracą French armies of the Thirty Years’ War autorstwa Stephane’a Thion.

[2] Fr. Chevau légers.

[3] Do 1621 roku używali arkebuzów, po tym roku zastąpionych przez muszkietony.

[4] Fr. Carabins.

[5] Tzn. gdy nasza armia oblega twierdzę, a nie jest oblegana…

[6] Może chodzi o zabezpieczanie mostów, brodów i tym podobnych?

[7] W znaczeniu wzniecania w mieszczanach paniki, a nie w celu zdobycia miast.

[8] Ang. To skirmish.

[9] Chodzi tu oczywiście o uzbrojenie ochronne, w porównaniu z lekką jazdą.