Husaria pruska

Oj awans zawodowy nie służy mi w blogowaniu, nie służy… Po prostu nie mam energii do częstszego pisania, praca cztery nocki w tygodniu jednak swoje robi. Jako że będę blogował o wiele rzadziej, wypadałoby to chociaż przekuć na jakość.  Dziś, dosyć rzadko występująca na blogu formacja – czyli husaria – za to wojna jakby znajoma.

Słów kilka o organizacji  husarii w wojnie 1626-1629 w Prusach

Tytuł nieco bałamutny, bo rok 1626 potraktuję już od przybycia husarii kwarcianej z hetmanem Koniecpolskim – głównie dlatego że od tego czasu mamy do czynienia z w miarę stałą organizacją tej formacji na froncie pruskim. Hetman przyprowadził ze sobą do Prus całość husarii kwarcianej, poniżej dowódcy chorągwi i etatowa liczebność  oddziałów w 1626 roku:

-          hetman Stanisław Koniecpolski] – 250

-          Tomasz Zamoyski wojewoda kijowski – 150

-          Marcin Kazanowski kasztelan halicki – 100

-          Stefan Potocki starosta kamieniecki – 150

-          Stanisław Potocki podkomorzy podolski – 100

-          Adam Kalinowski starosta winnicki – 100

-          Mikołaj Potocki wojewodzic bracławski – 100

-          Mikołaj Kossakowski starosta miński – 100[1]

-          Łukasz Żółkiewski starosta kałuski – 100

-          Stefan Koniecpolski – 100

-          Tomasz Szkliński starosta zygwolski – 100

-          Jan Potocki starosta tłumacki – 150

Do tych 12 chorągwi musimy dołączyć roty, które pozostały w Prusach po bitwie pod Gniewem. Tak jak poprzednio, podaję nazwisko dowódcy i liczebność chorągwi w 1626 roku:

Królewicz Władysław Waza – 200

Andrzej Stanisław Sapieha[2] – 150

Mikołaj Krzyczewski – 100

Jan Wimmer w ‘Wojsku i skarbie…” zaliczył w poczet husarii także chorągiew arkabuzerii Mikołaja Gniewosza, liczącą 125 koni. O ile faktycznie miała ona taki sam żołd jak i husaria, o tyle Comput Woyjska K[króla]. J[ego]. M[ości]. Koronnego[3] zalicza ją do jednostek rajtarii. Na sejmie toruńskim 1626 roku uchwalono także utworzenie jeszcze jednej chorągwi husarii. Miał nią dowodzić Jan Działyński, starosta pokrzywnicki, a jej liczebność to 100 koni. Nie jestem jednak w stanie określić, kiedy dołączyła ona do armii polowej.

Do pewnych zmian w organizacji jednostek husarii doszło w 1627 roku. Od marca do służby weszła chorągiew Władysława Myszkowskiego[4], ale we wrześniu zwinęła się rota Tomasza Szklińskiego. Pomiędzy 1627 a 1629 rokiem (dokładnej daty nie udało mi się jednak ustalić) chorągiew arkabuzerii Gniewosza została z kolei przeformowana w husarską. Znika także chorągiew Jana Potockiego, a zamiast niej pojawiają się roty Jana Zbigniew Oleśnickiego i Andrzeja Kossakowskiego. Ten drugi miał w 1626 roku chorągiew rajtarii kwarcianej, czyżby więc i ten oddział – tak jak arkabuzeria Gniewosza został przeformowany w husarię? Nie jestem także w stanie ustalić od kiedy rotmistrz Władysław Lipnicki[5] ma w służbie swoją chorągiew husarską, którą wykazują dokumenty z roku 1629. Brak jednak dokładnego spisu chorągwi z 1628 roku, więc kwestia początku jej służby jest rzeczą otwartą.

Latem 1629 roku, po śmierci Stefana Koniecpolskiego, jego chorągiew znika z komputu, za to na jej miejsce (w tym samym pułku) pojawi się rota dowodzona przez wojewodę malborskiego Samuela Żylińskiego. Jest więc możliwe, że objął on dawną chorągiew Koniecpolskiego, chociaż w Rachunku skarbu koronnego z r. 1629 funkcjonują obydwie w ramach dawnego pułku Koniecpolskiego. Może to być jednak spowodowane kwestiami zaległego żołdu, gdzie do momentu objęcia dowództwa przez Żylińskiego rota miała zaległy żołd za okres służby pod Koniecpolskim? W tym samym okresie miały wejść do służby chorągwie nowego zaciągu, prawdopodobnie jednak nie wzięły udziału w walkach:

- chorągiew husarii Jerzego księcia Zasławskiego – 200 koni

- chorągiew arkabuzerii[6] (arcabuseros) tegoż – 150 koni

- chorągiew husarii Aleksandra Prusinowskiego – 200 koni

- chorągiew husarii Ferdynanda Gonzagi Myszkowskiego -150 koni

- chorągiew husarii Jana Bąka Lanckorońskiego – 100 koni

Oprócz tego siły koronne zostały wsparte przez oddziały królewskie i prywatne, pozostające poza komputem. Pojawiły się one w Prusach w lipcu 1629 roku:

1 lipca – 6-konny poczet husarski Kaspra Działyńskiego wojewodzica brzeskiego, a także 6-konny poczet (husarii?) Sierakowskiego

9 lipca – Stefan Pac, referendarz litewski na czele pocztu husarii złożonego z 30 koni

12 lipca – chorągiew husarska Dobrogosta Grzybowskiego, starosty warszawskiego

17 lipca – dworzańska chorągiew husarii, towarzysząca królowi Zygmuntowi III, dla małości pocztów dworskich nie bardzo okryta była, uzupełniono ją więc poprzez rozwiązanie chorągwi starosty warszawskiego i wcielenie jej husarzy do oddziału nadwornego.

Ciekawostką jest, że w 1629 roku wystawiono aż cztery nowe chorągwie husarii i chorągiew arkabuzerii (nie licząc oddziałów prywatnych i królewskich), tak jakby wciąż spodziewano się walnej bitwy ze Szwedami.

Jak widać największą lukę w źródłach mamy dla 1628 roku, kiedy to mogło dojść do sporych zmian w składzie jednostek koronnych, trudno je jednak – przynajmniej w przypadku husarii – dokładnie prześledzić. Widać jednak, że przez cały okres wojny o ujście Wisły w składzie wojsk hetmana Koniecpolskiego można znaleźć znaczną liczbę chorągwi husarskich[7] - przynajmniej „na papierze” było to ponad 2000 koni.

---

[1] Jan Wimmer w „Wojsko i skarb…” nie zalicza tej chorągwi do oddziałów kwarcianych, co – w świetle dostępnych mi źródeł – wydaje się być błędem.

[2] Chorągiew litewska.

[3] Extranea Polen, 82.

[4] Chociaż do obozu wojsk koronnych dotarła dopiero po bitwie pod Tczewem.

[5] Od 1626 roku dowodzący kwarcianą chorągwią kozacką.

[6] W wyliczeniu wymieniona wśród jednostek husarii.

[7] Każdy z 6 pułków jazdy miał 3-4 chorągwie husarskie.