Odbierając chorągwie, muszkiety, bębny, wozy z końmi i broń

Kilkakrotnie pisałem o mniej lub bardziej honorowych przypadkach kapitulacji twierdz. Czasami garnizon miał prawo wyjść z rozwiniętymi sztandarami, zapalonymi lontami i przy dźwiękach muzyki. Niekiedy jednak los kapitulujących był straszny, gdy obdzierano ich z całego majątku czy nawet mordowano.  Do takiej właśnie tragedii doszło po kapitulacji Kudaku 2 października 1648 roku. Tydzień po poddaniu się, garnizon został rozdzielony:

- kompanie dragonów Grodzickiego i Wejhera oraz „polską”[1] odprowadzono w kierunku Czehrynia

- kompanię dragonów Marcina Czarnieckiego do Woronikówki

- kompanię dragonów Stanisława Koniecpolskiego do Kryłowa

20 października, przy wkraczaniu do Czehrynia, doszło do dantejskich scen, które tak opisali obrońcy Kudaku, Andrzej Bużeński i Aleksander Jabłrzyk Wyszyński:

Tam kiedyśmy się ruszyli, zaraz jednych na miejscu, niektórych na polu, a ostatek najbardziej u bramy odbierając chorągwie, muszkiety, bębny, wozy z końmi i broń, i wszystko odzienie aż do naga; na najmniejszym sprzeciwieniem się bijąc, krwawiąc, nie tylko mężczyzn, ale białogłowy i dzieci i do siebie sposobem pogańskim za niewolników dzieci biorąc od rodziców i drugich, mianowicie Polaków do chrztu ruskiego przyniewalając[2].

Na biciu jednak się nie skończyło, pozwolę sobie większy fragment zamieścić za wydanym w 1965 roku zbiorem dokumentów z okresu Powstania Chmielnickiego:

---

[1] Być może chodzi o kozacką chorągiew Grodzickiego.

[2] Zmuszając. 

Sułtańskie wielbłądy wyborne

Wieki temu zamieściłem fragment Pamiętników janczara, pora dziś do niego wrócić i wrzucić jakiś nowy cytat. Znalazłem uroczy zapisek o stadzie wielbłądów „służących” na dworze sułtańskim, pozwolę go sobie zacytować, bo zwierzę sympatyczne i lubię je już od czasów lektury Koziołka Matołka:

Jest ci też sześćdziesiąt wielbłądów wybornych, którzy noszą skarby cesarskie[1]; każdy wielbłąd sześćdziesiąt tysiąc w skrzyniach. A jest innych czterdzieści, którzy noszą kuchnię a spiżarnię. Drugich tyleż, którzy noszą stany[2]; A jest tych sto, a ci też noszą trębackie stany[3] a ich potrzeby, wszytkie a cztery bębny wielkie noszą: jedne wielbłąd niesie dwa, a drugi drugie dwa; zowię je kosz, na których nie bębnią, chyba że byłby wielki bój. A tych innych [bębnów] wielkich i małych jest mnóstwo. A którzy wielbłądy zbroje noszą, jest ich trzysta. Aboociem[4] wozów żadnych nie miewają przeto, aby s niemi nie mieszkali, gdy na wojnę ciągną.

---

[1] Tj. sułtańskie.

[2] Namioty.

[3] Rzeczy/ekwipunek.

[4] Albowiem. 

Za utracone sztandary...

Pisałem wielokrotnie na blogu o sztandarach i ich znaczeniu na polu bitwy. W czasie kapitulacji twierdz obrońcy zazwyczaj zachowywali prawo do wyjścia z rozwiniętymi sztandarami, chociaż zdarzały się nieliczne przypadki kiedy to wpadały one w ręce oblegających. Klasycznym przykładem jest sytuacja ze zdobycia Mitawy przez Litwinów Krzysztofa II Radziwiłła, kiedy to hetman naciskał na poddających się Szwedów by oddali swoje flagi.

Dziś znalazłem ciekawy przypadek z „duńskiej” fazy Wojny Trzydziestoletniej. W sierpniu 1627 roku w ręce wojsk katolickich Tilly’ego wpadł zameczek w Lauenburgu nad Łabą. Miejsca tego broniły dwie kompanie Szkotów, dowodzone przez majora Wilsona. Była to część 4-kompanijnego skwadronu majora Dunbara, wchodzącego w skład regimentu Mackaya: pozostałe dwie kompanie stacjonowały w tym czasie w Gluckstadt. Major Wilson, w obliczu przeważających sił przeciwnika, zgodził się na podpisanie kapitulacji. Popełnił jednak poważny błąd, nie przeczytał drobnego druku czy jednej ze stron umowy; musiał oto oddać sztandary swoich kompanii. Po przybyciu obrońców Lauenburga do Gluckstadt, za utratę kompanijnych sztandarów, Wilson został zdegradowany i pozbawiony komendy, na stanowisku  zastąpił go kapitan Duncan Forbes. Całość skwadronu przemaszerowała niedługo potem do Breitenburga, gdzie po raz kolejny przyszło im walczyć z wojskami Tilly’ego. Tym razem Fortuna nie była jednak łaskawa, po krwawym sześciodniowym oblężeniu większość skwadronu – na czele z Dunbarem i Forbesem – poległa. Niestety nie udało mi się dotrzeć do informacji, czy Wilson krwią zmazał swój dyshonor spod Lauenburga…

Cudzoziemcy a moskiewscy obersztrowie

Dawno nie zawędrowaliśmy na pole bitwy pod Werkami – a starcie to wszak ciekawe. Tym razem przyjrzymy się krótkiemu zapisowi ze Skarbnicy pamięci Macieja Vorbeka-Lettowa, który może rzucić nieco światła na armię moskiewską w tej bitwie. Pan Maciej napisał bowiem:

Cudzoziemcy a moskiewscy obersztrowie[1] ci w Wilnie beli: obersztel Daniel Krafat Szot[2], Jurgen Szot, Adam Belli Szot, Jerzy de From Niderlandczyk, Nowart Szot, Kasper Jander Niemiec, inszych imion nie mogli wiedzieć.

Z pomocą przychodzą nam tu wpisy z blogu Vlada Velikanova, gdzie możemy znaleźć liczebność piechoty moskiewskiej w garnizonie Wilna i armii polowej Dołgorukiego w lipcu 1658 roku oraz raport samego Dołgorukiego dotyczący bitwy[3].

- Daniel Krafat to w takim razie Daniel Craufort (Crowford?), dowodzący regimentem piechoty w armii polowej

- Kasper Jander to według zapisu u Vlada Kasper Yander, stojący na czele kolejnego regimentu piechoty

- Adam Belli to zapewne Thomas Beyle (?), następny pułkownik piechoty nowego typu

- Nowart może być błędnym zapisem nazwiska Adama Goghwarta

- Jurgen to (znów tylko ‘może’) być może Y (?) Urwin (Irwin?), którego regiment pozostał w Wilnie

Jerzy (Georg) de From niestety nijak mi do niczego nie pasuje.

Widać więc, że mimo porażki udało się Litwinom ‘urwać’ nieco informacji dotyczącej sił przeciwnika.

---

[1] Pułkownicy

[2] Szkot.

[3] Dużo ciekawych informacji w komentarzach do tego drugiego wpisu.