Odbierając chorągwie, muszkiety, bębny, wozy z końmi i broń

Kilkakrotnie pisałem o mniej lub bardziej honorowych przypadkach kapitulacji twierdz. Czasami garnizon miał prawo wyjść z rozwiniętymi sztandarami, zapalonymi lontami i przy dźwiękach muzyki. Niekiedy jednak los kapitulujących był straszny, gdy obdzierano ich z całego majątku czy nawet mordowano.  Do takiej właśnie tragedii doszło po kapitulacji Kudaku 2 października 1648 roku. Tydzień po poddaniu się, garnizon został rozdzielony:

- kompanie dragonów Grodzickiego i Wejhera oraz „polską”[1] odprowadzono w kierunku Czehrynia

- kompanię dragonów Marcina Czarnieckiego do Woronikówki

- kompanię dragonów Stanisława Koniecpolskiego do Kryłowa

20 października, przy wkraczaniu do Czehrynia, doszło do dantejskich scen, które tak opisali obrońcy Kudaku, Andrzej Bużeński i Aleksander Jabłrzyk Wyszyński:

Tam kiedyśmy się ruszyli, zaraz jednych na miejscu, niektórych na polu, a ostatek najbardziej u bramy odbierając chorągwie, muszkiety, bębny, wozy z końmi i broń, i wszystko odzienie aż do naga; na najmniejszym sprzeciwieniem się bijąc, krwawiąc, nie tylko mężczyzn, ale białogłowy i dzieci i do siebie sposobem pogańskim za niewolników dzieci biorąc od rodziców i drugich, mianowicie Polaków do chrztu ruskiego przyniewalając[2].

Na biciu jednak się nie skończyło, pozwolę sobie większy fragment zamieścić za wydanym w 1965 roku zbiorem dokumentów z okresu Powstania Chmielnickiego:

---

[1] Być może chodzi o kozacką chorągiew Grodzickiego.

[2] Zmuszając.