Gawędy o pancernych i kozakach - cz. I

Tak sobie ostatnio dyskutowaliśmy z Arturem (pozdrawiam!) o pancernych w armii litewskiej i zawadziliśmy o pancernych ogólnie przy okazji.  Niech da to więc początek nowej serii na blogu (kolejna z tych co się nigdy nie mogą skończyć…), tym razem opowiadającej o jeździe kozackiej i pancernej właśnie. Będę tu wrzucał różne różności związane z tą formacją.

Na początek drobna przebieżka przez litewskie źródła z drugiej połowy XVII wieku w poszukiwaniu jazdy pancernej w armii litewskiej. Autorzy opracowań czasami wspominają o takich chorągwiach spod znaku Pogoni, z tymże nazywają tak praktycznie tylko chorągwie hetmańskie. Co na to źródła z epoki? Hetman Janusz Radziwiłł w listach z kampanii 1654 i 1655 roku wspomina tylko o chorągwiach kozackich  - nawet w przypadku własnej chorągwi, którą uważano za najlepszą jednostkę w armii litewskiej. Krzysztof Vorbek-Lettow w liście do swojego ojca Macieja z 26 lutego 1655 roku nazywa chorągiew hetmana polnego Gosiewskiego kozacka pancerna, hetman wielki Radziwiłł pisząc o tym samym starciu (Mohylew 16 lutego 1655 roku) nazywa chorągiew kozacką. Jan Poczobut Odlanicki mianem pancernej określa w 1658 roku chorągiew ks. Bogusława Radziwiłła a także chorągiew hetmana polnego Gosiewskiego. W zapisach z 1659 i 1660 roku pan Jan jako pancerną znów określa chorągiew hetmana polnego Gosiewskiego. W tymże 1660 roku mianem pancernej obdarza także chorągiew hetmana wielkiego Sapiehy. W Kompucie wojska litewskiego wszystkiego, obudwóch dywizyj, w roku 1661, miesiąca Septembra,  zamieszczonym w tymże pamiętniku Poczobuta Odlanickiego najsilniejsza chorągiew hetmana Sapiehy określona jest jako chorągiew pancerna, dwie kolejne to chorągwie kozackie. W dywizji prawego skrzydła (hetmana wielkiego Sapiehy) pan Jan nie wymienia już żadnej chorągwi pancernej. Z kolei w dywizji lewego skrzydła (hetmana polnego Gosiewskiego) jedna chorągiew hetmana jest określona jako pancerna,  dwie pozostałe to odpowiednio chorągiew [tak opisanych jest gros chorągwi kozackich w obydwu dywizjach) i chorągiew kozacka. W Kompucie wojska skrzydła lewego Pana Cnotliwego JWPana Gosiewskiego więźnia utrapionego podskarbiego i hetmana Wgo Ks. Litews. [z 1661 roku] u Stefana Franciszka z Prószcza Medekszy znajdujemy spis chorągwi kozackich, na pierwszym miejscu wśród nich jest jednak wymieniona chorągiew hetmańska, określona jako pancerna właśnie.  W pamiętnikach Obuchowiczów tylko jazda kozacka, ani jednego pancernego.  To samo w diariuszu Jana Antoniego Chrapowickiego – kozaków bez liku, pancernych ani jednego (przynajmniej ja nie znalazłem…).

Widzimy więc, że – tak jak w przypadku armii koronnej w okresie 1649-1667 – określenie pancerne jeżeli już się pojawia to na określenie ‘elitarnych’ (przynajmniej z założenia) chorągwi hetmańskich (plus chorągwi ks. Bogusława). Oczywiście na ile nazwa odzwierciedlała wyposażenie chorągwi mogę tylko dywagować, jednak biorąc pod uwagę, że wyróżnia się te chorągwi w komputach spośród pozostałych chorągwi kozackich danego hetmana, może nam to dawać jakąś wskazówkę że były to oddziały lepiej wyposażone. Jeżeli ktoś z Was kojarzy podobne zapiski dotyczące chorągwi litewskich (koronnym przyjrzymy się szczegółowo już niedługo) to zapraszam do komentowania.Niedługo uzupełnię tagi w innych wpisach, by jak najwięcej odnośników znalazło się pod 'pancernymi' i jazdą kozacką'.