Łanowy rajtar, kozak i hajduk (byle nie Rusin)

[podziękowanie dla Marka Rogowicza za udostępnienie materiału źródłowego]

Udało się, dzięki materiałom z kolekcji Marka [dzięki!], znaleźć bardzo interesujący zapis źródłowy który do tej pory znałem tylko z wzmianki w pracy prof. Wimmera. We wrześniu 1648 roku szlachta województwa bełskiego zdecydowała się na wystawienia żołnierza łanowego; wojsko wojewódzkie miano 24 września popisać w obozie pod Bełzem. Niezwykle ciekawy jest sposób w jaki miano wystawić oddziały, a także jakie formacje miały być reprezentowane. Przyjrzyjmy się więc co przyjęło koło rycerskie województwa Bełskiego:

Każdy szlachcic, dziedzic y zastawnik […] także ich mość pp. duchowni y dzierżawcy dobr rzptey [królewszczyzn] mieli z 10 łanów wystawić żołnierza rajtara z koniem dobrym, z trojgiem strzelby, we zbroi, porządnie opatrzywy wszelką żywnością. Także z nowych osad, gdzie łany zkomputowane nie są, dziedzice mieli z każdych trzydziestu domów wysłać jednego rajtara. Arendarze, tak szlachta iako y plebeii, którzy dobr dziedzicznych nie maią w tym woiewodztwie, a summy znaczne na arendy rożnych dobr lokują, mieli także wystawić rajtara jeżeli suma wydana na arendy to 20 000 lub więcej.

Arendarze mniejszego kalibru mieli z kolei wystawić kozaka [chodzi tu o jazdę kozacką]. Także ci szlachcice, dziedzice, zastawnicy… nie posiadający 10 łanów mieli z każdych 6 łanów wystawic kozaka z troygiem strzelby, także porządnie. Uboższa szlachta miała się po kilku lub kilkunastu składać na wystawienie rajtara lub kozaka.

Wyprawa łanowa miała także składać się z piechoty. W tych ze nowych osadach, od których poddanych, którzy w chałupach tylko przy ogrodach swych mieszkają, a pól do nich nie maią, także od trzydziestu chałup, hajduka, byle nie Rusina [sic!] z muszkietem y szablą, w barwie błękitney, to iest żupan y katanka, porządnie wyprawić powinien.  Wystawienia piechoty mieli także współfinansować Żydzi.

Szczególnie (przynajmniej dla mnie…) interesująca jest instrukcja opisująca rajtarię, gdyż wspomniane jest uzbrojenie ochronnego w postaci enigmatycznej zbroi. W tym okresie może zapewne chodzić już tylko o napierśnik i naplecznika, niemniej jednak to kolejny przyczynek do historii tej formacji w służbie Rzplitej.