Patrz Korono na sługi twoje, lubo cudzoziemskie...

W czasie tłumienia kozackiego powstania Jakuba Ostrzanina (Ostranicy) w 1638 roku doszło do ciężkich walk pod Hołtwią, gdzie oddziałom koronnym przyszło zapłacić ciężką cenę przy osaczeniu Kozaków. Ojciec Szymon Okolski, kaznodzieja hetmana polnego koronnego Mikołaja Potockiego, pozostawił nam niezwykle ciekawy zapis tych wydarzeń – a także całego powstania w roku 1638 (był też przy okazji autorem opisu kampanii 1637 roku, przeciw powstaniu Pawluka). Zainteresował mnie fragment, gdzie dominikanin chwali zaciężnych Niemców – służących w dragonii i piechocie koronnej – za ich opór wobec zbuntowanych Kozaków.  

Rozjuszony Kozak jak niedźwiedź na pszczoły, tak oni na Niemce, barziej,  gęściej, i częściej z za dębów i kłód następował. Ale nieprzełamanego serca Eliarowie niemieccy, do samego nieszporu znoszą nieprzyjaciela, aż im naostatek ołowiów nie dostało; przecie jednak aby w ręce nieprzyjacielskie nie przychodzili, woleli do jednego jeden przy drugim umierać. Patrz Korono na sługi twoje, lubo cudzoziemskie, jako za całość, zdrowie i honor twój granice krwią oblewają, i sławę twoję pieczętują, szczęście w ojczyźnie swojej opuściwszy, w Koronie polskiej szczęścia szukali, i to szczęście naleźli, aby przy sławie twojej, Najjaśniejszy Królu panie nasz miłościwy, mieli wysokie wspomnienie swoje. (…) Umierali tedy tam jako wielcy ludzie, jako zacni rycerze, jako wysocy baronowie, o których Demosth. podobno pisał: Qui in proelio caesi, inter victores sunt munerandi [Ten kto walczy i ginie w bitwie, może się zaliczać pomiędzy zwycięzców? Niechże mnie ktoś kto zna łacinę poprawi z łaski swojej…]

Ojciec Okolski wystawił też poległym knechtom literacki nagrobek:

Zwiedzić obce narody, i nauki dostać,

Godna rzecz, większa ich męstwu dzielność sprostać:

Prześlichmy Niemce, Prusy, Litwę, Ruś, Koronę,

Państwo polskiego, Hołtwo świadcz, daj nam obronę.

Tu są wszczepione serca, siły, męstwa nasze,

Zrodzą się tam Niemcy, gdzie się rodzą potasze.